Matmata

Matmata of Metmata (Berberse uitspraak: Mtmata) is een kleine Berbertalige plaats in Tunesië met ongeveer 2000 inwoners.
De plaats ligt aan de rand van de Sahara, ongeveer 450 kilometer ten zuiden van de hoofdstad Tunis en relatief niet ver van de   plaatsen Gabès en Médenine.
De omgeving van Matmata lijkt zeer sterk op een maanlandschap, met kraters en karakteristieke heuvels. De sciencefictionfilmserie Star Wars is gedeeltelijk bij Matmata opgenomen, waardoor de plaats ook meer bekendheid kreeg.
De naam Matmata is ontleend aan de naam van een Amazigh (Berber) stam uit deze buurt. In de grond zijn verticaal woningen uitgegraven, die hierdoor relatief koel zijn en waar tegenwoordig nog mensen wonen.
Tijdens toeristische excursies kunnen Matmata en de Imazighen (Berbers) die er wonen, bezocht worden.

Berbers en Ghorfa’s

De Berber stam die nu in Matmata woont, leefde vroeger bij de warmwaterbronnen van El Hamma. In de 16 de en 17 de eeuw werden ze de bergen ingedreven door de nomadische noord Arabische stam van Beni Zid. Sommige Berbers sloten zich aan bij Hilalian legers die uitstrekten in het westen van Marokko. De stam kon wel zijn eigen identiteit behouden tot het einde van de 17 de eeuw. De Ottomanen hadden altijd moeilijkheden om taksen te innen in het gebied. Mohammed Bey was zelfs verplicht forten te bouwen in El Hamma en Bir Soltane in de woestijn om Matmata onder controle te krijgen. Onder de Fransen behielden de Berbers hun eigen rechtssysteem: de Miad. Zoals al de andere dorpen in het zuiden werd Matmata geregeerd door een sjeik, de bestuurder van de gemeenschap. Hij moest verantwoording afleggen voor een khalifa of hulp gouverneur en de caid. De Franse officiers die toezicht hielden op de taks inningen en openbare werken hielden meestal afzijdig in de dorps aangelegenheden. Dit systeem bleef tot de onafhankelijkheid.
Het Jeffara gebied was tot de 11de eeuw bewoond door Berbers die in de vele valleien aan landbouw deden. Toen trokken vanuit Egypte Arabischtalige
nomaden al plunderend dit gebied binnen.
In de 16 de en 17 de eeuw vluchten de Berbers de bergen in. Op vlucht voor de Arabische stammen komen zij in een onherbergzaam gebied binnen. De droogte, de warmte en de armoede dwingt hen in de grotten in de bergwanden te gaan wonen, zoals in Tamezret of om zich onder de grond terug te trekken, zoals in Matmata. De grondwoningen in Matmata volgen eenzelfde patroon van ongeveer 400 jaren uit. Het is gebaseerd op een grote ronde put met verticale wanden van ± 7 meter diep en ± 10 meter in diameter. Een smalle gang die in de grond gaat leidt ons naar een ronde binnenplaats.

In de gang vindt men inhammen en alkoven voor de dieren en hun voeder. De binnenplaats is omgeven met smalle kamers en waterbakken die uit de zandsteen gegraven zijn. Gaten in de plafonds zorgen ervoor dat graan van op grondniveau door kan stromen naar de lager gelegen opslagplaatsen. Het duurt ongeveer 6 tot 7 maanden om een simpele woning te bouwen. Een grotere woning waarbij 2 of 3 putten met elkaar in verbinding staan duurt wel langer om te bouwen. Putten die niet meer bewoonbaar zijn geworden worden gebruikt als stallen voor de dieren.
De Bergers vluchten naar hogere plaatsen in het Dahargebergte. Om hun oogstgoederen te beschermen bouwden ze er Ghofa’s ( opslagplaatsen of voorraadschuren ), gebouwd uit leem en steen. De muren zijn 8 tot 10 meter lang en 3 meter breed, met een tongewelf. Ze bestaan uit meerdere, soms tot 8 verdiepingen en werden gegroepeerd rond een binnenplaats.

Dit hele complex noemt men een Ksar. Meerdere Ksar’s samen vormen een Ksour, die tevens deel uitmaakt van het dorp. In geval van een aanval konden de Berbers er dan ook in schuilen.

Een beheerder bezat de sleutels van de Khorfa’s, zodat enkel de echte eigenaar het complex kon betreden.
Matmata bestaat uit 2 delen: de nieuwe en oude stad. De nieuwe stad is een gewone zuid Tunesische stad, met stoffige smalle steegjes tussen de witte huizen waar geiten en katten verwoerd tussen de vuilnis naar iets eetbaars zoeken. Maar als men vanuit de nieuwe stad de Demer bergen beklimt en afdaalt in de vallei naar de oude stad dan komt men in een maanachtig landschap terecht. De plaats lijkt verlaten, het eerste wat zal opvallen is de bijna volledige afwezigheid van gebouwen, ± 5.000 mensen leven in kraters in de grond die pas zichtbaar worden als men verder afdaalt. De plaats lijkt verlaten als men ’s morgens of in de late namiddag een bezoek aan Matmata brengt. Anders is de plaats vergeven van bussen toeristen.
Toerisme heeft het plaatselijke leven grondig veranderd. Het commercieel maken van gebruiken en tradities bedreigt hun eigenheid. Matmata is ook als locatie gebruikt voor de film Star Wars met als gevolg dat het nog aantrekkelijker werd voor de toeristen los van de eigen Tunesische identiteit.

Matmata, huidige bewoners

Matmata wordt overrompeld door toeristen. Van de ± 5.000 inwoners zijn niet allen daar even gelukkig mee. Dit is te merken aan de afspanningen met prikkeldraad en de vele gevaarlijk uitziende honden die boven de put zijn vastgemaakt aan paaltjes of bomen, zodat ze toeristen zouden verhinderen om binnen te kijken. Anderen verdienen goed hun brood aan het toerisme.
Ze stellen hun huizen open en geven uitleg bij hun woning en leefwijze. De uitleg gebeurd door de kinderen of kleinkinderen van de bewoners.

De (groot)ouders staan er wat bij te lachen, hopend dat ze na het bezoek veel geld gaan krijgen. De kinderen hebben een opmerkelijk taalaanbod, ze kennen een paar woorden Duits, Engels en soms ook wat Nederlands. De taal die ze naast het Arabisch het best beheersen is het Frans, wat als tweede taal van Tunesië is en die in de scholen wordt onderwezen. Deze kinderen zorgen zo mee voor de inkomsten. In de huizen zelfverkopen de bewoners meestal ook handwerk door de vrouw des huizegemaakt, typisch voor Matmata zijn de zelf gewen tapijtjes. Een uitstap naar Matmata is dan ook zeker en vast niet goedkoop. Men beslist zelf hoeveel men geeft en of men iets van hen koopt maar het is hard om die grote armoede die er heerst, ondanks het toerisme te zien.

Inwoners met vlotte, vriendelijke of mooie kinderen zullen veel meer toeristen in hun huis ontvangen en zo ook meer geld verdienen. De concurrentie tussen de kinderen. Die de toeristen ronselen is dan enorm groot.

terug inhoud