Lombok Pottery Centre, Indonesië

Weduwen, gescheiden vrouwen en alleenstaande moeders: de pottenbaksters van het Lombok Pottery Centre. Vroeger werden ze gezien als mensen die in de grond zaten te wroeten, die het laagste van het laagste werk deden. Door de waardering die in veel delen van de wereld is ontstaan voor het Lombok aardewerk is hun status aanzienlijk verhoogd. Er wordt tegen ze opgekeken; ze zijn kunstenaars die hun producten goed weten te verkopen. Fair Trade werkt sinds 1995 samen met het Lombok Pottery Centre.

1 Context

Centraal Lombok in Indonesië is een gebied waar schoon water een schaars goed is. Er heersen ziektes als malaria, tuberculose, diarree en hepatitis; het sterftecijfer onder babies is erg hoog. De pottenbaksters komen uit de armste bevolkingsgroep van Lombok, de Sasak. Van hen kan 95% niet lezen en schrijven; ze spreken geen Bahasa Indonesia, de officiële taal, maar alleen Sasak. Ze leven voornamelijk van de rijstteelt; neveninkomsten ontvangen ze uit de productie van aardewerk. In deze streek worden van oudsher veel potten gebakken; er is klei in overvloed en de traditie wordt van moeder op dochter doorgegeven.

2.1 Geschiedenis

Het Lombok Pottery Centre is onderdeel van het in 1988 gestarte 'Indonesian and New Zealand Lombok Crafts Project'. De adviseurs van de Nieuw-Zeelandse regering hebben de pottenbaksters op Lombok laten zien dat het mogelijk is om met behoud van de eigen tradities een interessante en goed te verkopen collectie aardewerk op te bouwen.
Nieuw-Zeeland heeft zich door de jaren heen stap voor stap uit het project teruggetrokken. De salarissen van de staf van Lombok worden al enige jaren betaald uit de opbrengst van de handel. Vanaf begin 1998 staan ze helemaal op eigen benen.

2.2 Organisatie & activiteiten

De 260 pottenmaaksters van Lombok wonen verspreid over drie dorpen: Banyumulek, Masbagik Timur en Penujak. Lombok richt zich niet alleen op het verkrijgen van een goed inkomen voor de pottenmaaksters, maar besteedt ook aandacht aan ontwikkeling. Al drie jaar loopt er een alfabetiseringsproject. Verder hoort verbetering van de hygiëne tot de eerste prioriteit. In samenwerking met de gezondheidscentra in het gebied worden in de showroom van het Lombok Pottery Centre cursussen geven op het gebied van hygiëne, moederschap en het voorkomen van ziektes. Ze gebruiken een vast percentage van de winst voor ontwikkelingsdoeleinden.
De Fair Trade Organisatie is de grootste klant van het Lombok Pottery Centre. Ze leveren ook aan andere eerlijke handelsorganisaties. Daarnaast kopen veel commerciële bedrijven (waaronder Ikea) Lombok aardewerk. Ongeveer 20% van de omzet komt uit de verkoop op de lokale markt, via hotels en drie eigen Lombok-winkels.

3 Producenten en hun producten

In het dorp Masbagik werkt het Lombok Pottery Centre met ruim 80 vrouwen, verdeeld in acht groepen. In Banyumulek werken ongeveer 70 vrouwen voor Lombok. Het grootste aantal vrouwen -100- werken in het dorp Penujak voor Lombok. Soms helpen kinderen in de vrije tijd met kleine klusjes, maar het Lombok Pottery Centre is principieel tegen kinderarbeid.
In elk dorp is een zogeheten Village Centre, waar mensen werken op het gebied van logistiek, marketing en technisch advies. Deze centra worden betaald uit de opbrengst van de handel.
De vrouwen ontvangen vaak geen vooruitbetaling omdat de grondstof - klei - gratis is. Alleen voor het transport van de klei moet betaald worden. Als een order af is, doen de pottenbaksters in het Village Centre zelf de eerste selectie. De producten die deze controle hebben doorstaan en aan de hoge kwaliteitseisen van Lombok voldoen, worden ingepakt en gaan per vrachtwagen naar Mataram. Binnen een week nadat de producten geleverd zijn, krijgen de producenten het volledige bedrag cash uitbetaald. Elk jaar worden per product de prijzen -zo eerlijk mogelijk- vastgesteld, rekening houdend met de markt. Tussenhandelaren betalen ruim de helft (60%) minder dan het Lombok Pottery Centre.
Producten. Het Lombok Crafts Project is met name een succes geworden omdat de technische adviseurs van de Nieuw-Zeelandse regering geen enkel nieuw werktuig of gereedschap hebben geïntroduceerd. Alles werd gedaan met het gereedschap dat de pottenbaksters zelf al generaties lang gebruiken. Het aardewerk wordt nagenoeg volledig met de hand gemaakt. Voor de grote potten is een eenvoudige draaitafel in gebruik. Elk dorp geeft haar aardewerk een eigen gezicht. In Penujak gebruiken de vrouwen het inkerven als techniek om de potten en schalen te decoreren. Vaak zijn de producten met dierenmotieven versierd, zoals de aardewerk bakjes met kikkers erop. Die kikkers zijn vruchtbaarheidssymbolen; zij staan namelijk voor water en water betekent vruchtbaarheid. De pottenbaksters van Masgabik maken zwarte producten van donkere klei met vulkanische as, gedecoreerd met stukjes been. Typerend voor producten uit Banyumulek zijn de kleine streepjes op de potten.
Nog steeds zijn de traditionele vormen en motieven in de potten en schalen het uitgangspunt, maar er wordt goed gekeken naar wat de markt vraagt. Op dit moment maken ze 200 verschillende producten, zoals potten om etenswaren in te bewaren en schalen waarin gekookt kan worden. Traditioneel worden bepaalde producten gebruikt bij ceremonies rondom geboorte, begrafenis of verhuizing. De producten zijn niet waterdicht. Dat is onmogelijk omdat het open vuur waarin ze gestookt worden niet warm genoeg is -maximaal 800 C- om ze te glazuren. Door de potten enkele dagen onder water te leggen, wordt de waterdichtheid wel vergroot. De schalen en potten zijn geschikt om in te koken en daarvoor ook op veiligheid getest; ze kunnen zelfs de magnetron in. Na gebruik kan er een witte aanslag op de pot komen. Die verdwijnt weer na het insmeren met olie.

4 Milieu

Het stoken van de potten en schalen gebeurt met weinig hout. Om het vuur op te stoken, gebruiken de pottenmaaksters bijvoorbeeld bladeren van rijst en bamboe, kokosnootbast en stro.
Om de mensen tijdens het stoken te beschermen voor eventuele schadelijke gevolgen van teveel rook, heeft Lombok mondkapjes aangeboden. Veel producenten vinden die echter hinderlijk en gebruiken ze niet.

5 Gender

Voor het Lombok Pottery Centre werken alleen vrouwen. De mannen helpen alleen bij het zware werk van het kleitransport, vanaf de plek waar het gedolven wordt naar de werkplaats. Er is bewust voor gekozen het pottenbakkerwerk met de traditionele gereedschappen te blijven verrichten, omdat men bang was dat bij introductie van machines de mannen het werk over zouden nemen. Daar komt bij dat vrouwen als zij inkomen hebben, eerder geneigd zijn dit te besteden aan betere voeding en scholing voor hun kinderen. En hoe meer beter opgeleide dorpsgenoten er zijn, hoe beter het met de hele gemeenschap gaat.

6 Assistentie

De productspecialist van Fair Trade is enthousiast over de producten van het Lombok Pottery Centre. Zij ziet veel in de bestaande producten geeft advies over nieuwe vormen, decoraties en manieren van afwerking.
Keramiek
Keramiek is een van de oudste ambachtstradities van Indonesie. Oorspronkelijk was het maken van potten in Lombok noodzakelijk om huishoudelijke goederen op te slaan als rijst, water, zout en specerijen. Deze ambachtskunst is ontstaan in de dorpen Penujak, Banyumulek en Masbagik.
Elk dorp heeft in de loop der tijd zijn eigen stijl en productiemethode zover weten te ontwikkelen dat de potten nu wereldwijd aftrek vinden. Het vervaardigen van een enkele pot is een lang en ingewikkeld proces wat nog gecompliceerder wordt als de opdrachtgever nog speciale wensen heeft.

overzicht inhoud